Omgaan Met Woede: 7 Technieken Uit De Oudheid.
Woede is een emotie met enorm veel kracht dat plots in een opwelling naar boven komt, en daarmee destructief kan zijn. Het beheersen van woede en boosheid is dan ook niet gemakkelijk. Sterker nog zelfs, Seneca omschrijft woede als de meest lelijke en wildste emotie die we hebben. Hij schrijft dat de andere ‘ondeugden’, zoals hebzucht of afgunst, misschien niet rationeel zijn, maar dat we bij woede compleet ons gezonde verstand verliezen.
In een staat van woede willen we niet alleen anderen pijn doen, maar ook onszelf. Andere emoties verliezen langzaam hun kracht, maar woede wordt juist sterker. Als we er dus niet actief tegen vechten dan is het alsof we een auto besturen zonder remmen; we laten ons steeds meer opjutten en leiden door de woede, maar we hebben geen veilige manier om tot stilstand te komen.
Naast Seneca schreven ook andere oude filosofen regelmatig over hoe we het beste om kunnen gaan met woede. Hieronder dus zeven technieken, voornamelijk uit de stoïcijnse leer, die de tand des tijds hebben doorstaan en nog steeds veel hulp kunnen bieden als we beter willen omgaan met woede en boosheid.
- Uitstel is afstel – zorg dus voor een ‘pauze’
Laten we beginnen met de techniek die iedereen welbekend is. Elke ouder heeft namelijk gelijk: tel tot tien als je kwaad bent voordat je ergens op reageert. Het inbouwen van een pauze tussen de opwelling van een emotie en het ondernemen van een actie kan de situatie totaal veranderen. Vaak is deze korte onderbreking voldoende om beter te reageren op de situatie die ons boos maakt.
Onze eerste reacties en emoties zijn namelijk vaak ruw, en zonder enige nuance. Als we dus direct reageren dan is de kans groot dat A) we de situatie alleen maar verergeren, en B) we er later spijt van krijgen.
Het alternatief is dus te kiezen voor een moment van uitstel als we woede voelen opkomen. Dit kun je doen door tot tien te tellen, maar het hoeft niet per se zo strikt te zijn. Toch zorgt dit kleine moment voor jezelf – een moment waarin je kalmte probeert te vinden, of nadenkt over de beste oplossing – dat we niet direct reageren op basis van een eerste emotionele opwelling. En dit kan een enorm verschil maken.
Bedenk dat we maar één keer kunnen reageren – kies dus voor een optie waar je later geen spijt van krijgt.
- Zijn we kwaad op iets of iemand?
Seneca maakt in één van zijn essays een interessante observatie: vaak worden we boos niet op het ‘waargenomen kwaad’ dat iemand doet, maar op de kwaaddoener zelf. Oftewel: we worden boos op de persoon, en niet op wat hij of zij gedaan heeft.
Denk bijvoorbeeld aan mensen die niet stoppen bij een rood licht, of toch nog even snel doorrijden bij een zebrapad. Frustrerend, niet? Maar hoe vaak doen we dat zelf eigenlijk? Als we eerlijk zijn zullen we waarschijnlijk aan onszelf moeten toegeven dat we ons ook niet altijd exact aan de regels houden.
Of een ander voorbeeld, misschien is het zo dat in een project op werk of op school iemand jouw bijdrage niet erkent, of net doet alsof hij of zij het allemaal zelf gedaan heeft. Dit kan het begin van een opwelling van woede zijn. Maar nogmaals, laten we eerlijk zijn: zijn we zelf wel zo perfect? Doen we zelf alles altijd op de juiste manier?
Het zijn voorbeelden die misschien niet spelen voor jou persoonlijk, maar onafhankelijk van je eigen situatie zul je waarschijnlijk moeten toegeven dat jij ook fouten maakt. En er zijn ongetwijfeld dingen waarvan we heel kwaad worden als we het zien bij anderen, terwijl wij zelf ook wel eens deze fouten maken.
Voordat je dus boos wordt vraag jezelf dan ook af of je niet dezelfde fouten maakt (of hebt gemaakt). Zou jij in dezelfde situatie wel perfect hiermee omgaan? Kies er dan ook voor om niet boos te worden op de boosdoener, maar liever op het ‘boos’ dat hij of zij doet.
- Werk aan je eigen karakter
Karakter is iets wat een verschil maakt in het leven en hoe we omgaan met onze omstandigheden. De één ziet moeilijkheden, de ander kansen. De één voelt zich beledigd, de ander legt het naast zich neer. De één geeft op, de ander zet door.
Karaktereigenschappen zoals veerkrachtigheid, positiviteit, en kalmte dragen duidelijk bij aan het beter omgaan met kwaad en woede. Wat misschien minder duidelijk is, is dat karakter niet per se vaststaat; ieder van ons kan stappen maken om ons karakter, en onze karaktereigenschappen, te verbeteren.
Is dit gemakkelijk om te doen? Nee, zeker niet. Maar we kunnen beginnen door bewust te zijn over ons eigen karakter, onze sterke en zwakke punten, en welwillendheid te tonen om dit te veranderen. Zo kunnen we proberen om elke dag een stapje dichterbij ons ideaalbeeld te komen. En langzaam aan zul je zien dat je toegroeit naar de persoon die je wilt zijn. Het is, zoals ze in het Engels zeggen, een soort fake it till you make it.
Wat hierbij kan helpen is om elke dag een moment van reflectie in te bouwen. Hoe heb ik vandaag op mijn omstandigheden gereageerd? Wat ging goed? Wat ging wellicht wat minder goed? En hoe kan ik er voor zorgen dat ik het de volgende keer anders aanpak? Door consequent jezelf onder de loep te nemen zul je zien dat het gedurende de dag makkelijker wordt om ‘juist’ te reageren.
- Maak onderscheid tussen waarnemingen en interpretaties
Eén van de belangrijkste beginselen van het stoïcisme is het onderscheid maken tussen waarnemingen en interpretaties. Er gebeurt iets, een waarneming, en dit is neutraal; het is niet per se goed of slecht voor ons. Maar hoe we deze waarneming interpreteren is volledig aan onszelf. We kunnen het bestempelen als ‘slecht’, ‘goed’, ‘beledigend’, ‘positief’, et cetera.
Stel dat iemand je probeert te beledigen. Je kunt waarnemen dat een persoon zich negatief uitlaat over jou, misschien scheldt hij je uit, of probeert hij je in kwaad daglicht te zetten. Dat is een waarneming. Maar of je dit als iets negatiefs or positiefs ziet, en of je het je boos laat maken? Dat is volledig aan jou; je kunt hierin zelf een keuze maken.
Er is een anekdote over Socrates waarin iemand hem, voor wat voor reden dan ook, een klap tegen zijn hoofd gaf. Waarneming: iemand heeft mij geslagen. Wat was de interpretatie? Kwaad worden, terug slaan? Nee, Socrates bleef kalm en reageerde enkel en alleen door te zeggen dat het vervelend is dat je nooit weet wanneer je met een helm over straat moet. Zo kun je ook reageren op waarneming!
Bedenk dan ook dat we altijd onze eigen interpretaties kunnen kiezen ongeacht wat onze waarnemingen of omstandigheden dan ook zijn.
- Wat verandert er eigenlijk? Waar leidt het toe?
Een andere techniek die we kunnen toepassen is het nadenken over de gevolgen en consequenties van onze woede. Dit speelt een beetje in op het nemen van een rustmoment na de opwelling van woede, en biedt de kans om rationeel na te denken.
Iemand beledigt ons? Of doet iets waar we enorm kwaad van worden? Oké – en stel we worden boos en reageren hier heel geëmotioneerd op. Waar leidt dit toe? Zal het zorgen voor een aanpassing van het gedrag van de ander? Kunnen we de belediging of handeling van een ander terugdraaien?
Als we eerlijk zijn is het antwoord ‘nee’; door boos te worden passen we niet het gedrag van anderen aan. Het is vrijwel altijd contraproductief. Veel beter zou het zijn om rationeel en kalm te reageren, misschien maken we op die manier wel een kans om het toekomstig gedrag van anderen aan te passen.
Bovendien, als we boos worden, zorgen we er vaak voor dat de we de situatie escaleren. Als wij woedend reageren, dan is de ander ook geneigd om dat te doen. Dus is het wel de moeite waard om boos te worden? Willen we een conflict creëren? Of leggen we de belediging van de ander naast ons neer? We kunnen onze tijd toch immers wel beter gebruiken?
Zoals Marcus Aurelius, Romeins keizer en stoïcijns filosoof, opschreef aan zichzelf: “Ze zullen toch precies hetzelfde doen, ook al barst jij van woede.“
Dus als we weten dat boos worden de situatie niet helpt en vaak alleen nog maar erger maakt, waarom zouden we dan nog boos worden? Dit is natuurlijk simpel om te zeggen en moeilijk om uit te voeren. Maar toch is deze techniek het proberen waard. Neem een moment om rationeel over de gevolgen na te denken de volgende keer dat je woede voelt opkomen. En hopelijk zul je ervaren dat het overzien van de consequenties je kan helpen om beter te reageren.
- Zie de wereld als één geheel
Een andere tip van de stoïcijnen, die erg kosmopolitisch in het leven stonden, is de hele wereld als één geheel te zien. Wat ze hiermee bedoelen is dat mensen groepsdieren zijn, en gezamenlijk één samenleving en cultuur vormen. Het voorbeeld dat vaak gegeven wordt is dat het onnatuurlijk zou zijn als je handen je voeten pijn zouden willen doen. Ze vormen immers samen één geheel, het lichaam, en dit geheel is meer waard dan de som van de individuele delen.
Dit is exact hetzelfde met de samenleving. Ieder van ons vormt één klein deel van de samenleving, maar alle delen (dat is, alle mensen) samen zijn veel meer dan de som van de delen. Oftewel, mensen zijn gecreëerd om samen te leven, in eenheid en vrede.
Daarom zou het ook onnatuurlijk zijn om een ander pijn te doen, of te beledigen. De enige manier om de samenleving verder te laten ontwikkelen is door dat samen, als geheel, te doen.
- Woede bekomt woede
Epictetus, een andere bekende stoïcijnse filosoof, schreef ook over woede. Hij zegt dat:
“Wanneer je woedend wordt, besef dan dat kwaad je niet alleen deze ene keer is overkomen, maar dat je ook die gewoonte hebt versterkt en als het ware olie op het vuur hebt gegooid. […] Dus als je niet driftig wilt zijn, geef dan geen voedsel aan die drift, zet die niets voor waardoor hij kan groeien. Bezweer meteen de eerste aanval en tel de dagen waarop je niet driftig bent geworden. […] Op de eerste dag wordt die gewoonte immers al verzwakt, om vervolgens geheel te verdwijnen.”
We zijn, en worden, wat we vaak doen en denken. Iedere gedachte en handeling is een bewuste keuze voor de persoon die we willen zijn. Als we proberen beleefd en aardig te zijn (ook al is het wellicht onnatuurlijk voor ons), zullen we uiteindelijk een persoon worden die dat ook is. Maar als we vaak toegeven aan de woede, zullen we steeds meer een persoon worden die kwaad en woedend is.
Is dat wat we willen?
Woede zorgt alleen maar voor meer woede. En hoe vaker we aan deze emotie toegeven, hoe sterker hij zal worden. Maar als we daarentegen besluiten om niet aan deze emotie in te geven, kiezen we ervoor om de gewoonte om boos te worden te verzwakken. Dit is als het ware een stem die we uitbrengen voor de persoon die we willen zijn – en, net zoals in een echte verkiezing, telt elke stem.
Conclusie
Woede is een emotie die niet gemakkelijk te beheersen is. Toch is het van het grootste belang dat we het wel proberen. Niet alleen is woede een enorm krachtige emotie, het zorgt er vaak ook voor dat we dingen alleen maar erger maken en escaleren, en dat we later spijt krijgen over hoe we gehandeld hebben.
Bouw dus een moment van pauze in; bedenk dat we zelf ook niet perfect zijn; verbeter je eigen karakter; besef dat je je eigen interpretaties kunt trekken uit waarnemingen; voorspel waar het allemaal naar toe leidt; zie de wereld als één geheel; en versterk negatieve emoties niet door olie op het vuur te gooien.
Deze bovenstaande technieken zijn allemaal afgeleid uit de stoïcijnse praktische filosofie. Specifiek uit Seneca’s essay over woede, de colleges van Epictetus en de Persoonlijk Notities van Marcus Aurelius. Mocht je dus meer willen weten over het stoïcisme en omgaan met negatieve emoties, dan zijn deze teksten aan te raden.